Ιστορία με «Ι» κεφαλαίο ή ιστορίες με «ι» μικρό;

Γράφει η Ρένα Χόπλαρου από την Πολίτη της Κύπρου (13/12).

Παρακολούθησα πρόσφατα μαζί με άλλους συναδέλφους  εκπαιδευτικούς, μέλη του Ομίλου Ιστορικού Διαλόγου και Έρευνας (www.hisdialresearch.org), ένα πολύ ενδιαφέρον διεθνές συνέδριο στην Αθήνα με τίτλο: «Η εικόνα του «άλλου» σε μετασυγκρουσιακές κοινωνίες. Η εκμάθηση διαφορετικών ιστοριών ως μέσο οικοδόμησης της εμπιστοσύνης». Διεθνή συνέδρια σαν αυτό, που ήταν μια συνδιοργάνωση του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Υπουργείου Παιδείας της Ελλάδας, είναι κρίσιμης σημασίας γιατί αίρουν τον απομονωτισμό, επιτρέπουν τις συγκρίσεις, τους παραλληλισμούς ή ακόμα και τη δια – εθνική προσέγγιση (transnational approach).

Έτσι οι ειδικοί στη διδασκαλία της ιστορίας εξακολουθούν να συζητούν και να αλληλοεπηρεάζονται πάνω σε κοινά φαινόμενα που διασχίζουν εγκάρσια κοινωνίες και πολιτισμούς.  Στη συγκεκριμένη περίπτωση αντιλαμβάνεται κανείς από τον τίτλο του συνεδρίου ότι όλες οι χώρες είχαν συγκρούσεις με «άλλους» και τη δική τους Ιστορία (με Ι κεφαλαίο). Ένα δεύτερο σημείο που έκανε το συγκεκριμένο συνέδριο ενδιαφέρον είναι ότι έφερνε κοντά άτομα από διαφορετικά πεδία που σχετίζονταν με το συγκεκριμένο αντικείμενο. Πανεπιστημιακοί, εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, δημοσιογράφοι, εκπρόσωποι ΜΚΟ, εκδότες διδακτικών  βιβλίων, πολιτικοί όπως η ιρλανδή Cecilia Keaveney, γνωστή για την αφοσίωση της σε μια «αποστρατικοποιημένη» εκπαίδευση κατάφεραν να αναδείξουν τις διαφορετικές διαστάσεις και την πολυπλοκότητα του ζητήματος.

Παρά τη μεγάλη ποικιλία θεμάτων και απόψεων υπήρξαν  τρεις έννοιες – κλειδιά οι οποίες νομίζω ότι χαρακτήρισαν το συνέδριο.  Η πρώτη είναι η έννοια της πολυπρισματικότητας. Στην ομιλία του ο Chris Rowe, συγγραφέας ιστορικών βιβλίων, υποστήριξε ότι η πολυπρισματικότητα έχει να κάνει με το ξύπνημα του ενδιαφέροντος, την ικανότητα αντίληψης και κατανόησης των ιστοριών των «άλλων». Δεν έχει να κάνει με την αγάπη αλλήλων. Ούτε με τον δασκαλίστικο διδακτισμό που τις περισσότερες φορές δεν μπορεί να ξεκολλήσει από την επιφάνεια του πολιτικώς ορθού. Όταν μιλάμε για πολυπρισματικότητα στο μάθημα της ιστορίας σημαίνει πως δεν αναπαράγουμε μια και μοναδική αφήγηση. Το αντίθετο. Χρειάζεται να συμπεριλάβουμε κι άλλες ιστορίες, κι άλλες οπτικές για το ίδιο το γεγονός λ.χ., ιστορίες των εθνικά «άλλων», των γυναικών, των φτωχών, των παιδιών, ιστορίες αντικειμένων, συναισθημάτων, δρόμων ή φαγητών. Η πολυπρισματικότητα επιβάλλει τη διερεύνηση των αλληλοσυγκρουόμενων εκδοχών, των διαφορετικών ερμηνειών, την ανταλλαγή επιχειρημάτων, την αναζήτηση νοήματος. Επιτρέπει τον κριτικό αναστοχασμό πάνω σε πάσης φύσεως βεβαιότητες. Όλη η παραπάνω επιχειρηματολογία έχει νόημα υπό μια προϋπόθεση: το σχολείο να μην έχει ως σκοπό να δίνει γνώσεις αλλά να μαθαίνει πώς αποκτούμε γνώσεις, πού τις βρίσκουμε, πώς τις αξιολογούμε και πώς μπορούμε να διακρίνουμε το έγκυρο από το κάλπικο.

Μια δεύτερη έννοια που συζητήθηκε αρκετά ήταν η διαφορά μεταξύ της συλλογικής και της ατομικής μνήμης. Συχνά η συλλογική μνήμη αυτολογοκρίνει ή αποσιωπιά τις διαφορετικές ατομικές μνήμες. Η Luisa Black, συγγραφέας και εκπαιδεύτρια εκπαιδευτικών, υποστήριξε πως πρέπει να προσωποποιούμε την ιστορία. Να μην διδάσκουμε γενικά και αόριστα λ.χ για την ιστορία της μετανάστευσης. Να διδάξουμε και την ιστορία δύο και τριών συγκεκριμένων μεταναστών. Συνέδεσε δε τη θέση αυτή με τη διάκριση μεταξύ συλλογικής και ατομικής μνήμης δίνοντας το παράδειγμα ενός μνημείου. Η συλλογική μνήμη που σχετίζεται με την Ιστορία με Ι κεφαλαίο, θα έγραφε στη μαρμαρόπλακα ένα επιτύμβιο σαν αυτό «Σε όλους τους στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο». Η ατομική μνήμη, που σχετίζεται με τις ιστορίες διαφορετικών ατόμων θα έγραφε στη μαρμαρόπλακα «Στη μνήμη του πατέρα μου που δολοφονήθηκε από τους Γερμανούς στις 14.9.1943». Ωστόσο ούτε αυτό δεν είναι αρκετό τόνισε η Luisa Black. Χρειάζεται ταυτόχρονα να ιστορικοποιούμε τις αναμνήσεις και την εμπειρία της οικογένειάς μας, της κοινότητάς μας, της πόλης μας, της χώρας και του κόσμου όπου ζούμε και που αλλάζει διαρκώς.

Η τρίτη έννοια που επανερχόταν συχνά στη συζήτηση ήταν η διάκριση μεταξύ μνήμης και ιστορίας. Σχεδόν όλοι οι ομιλητές άγγιξαν το θέμα αυτό. Στον καθημερινό λόγο υπάρχει μια ταύτιση των δύο. Δεν είναι ωστόσο έννοιες συνώνυμες. Η μνήμη όσο πολύτιμη κι αν είναι ως βίωμα δεν παύει από το να είναι μερική και να βλέπει από μια μόνο οπτική γωνία τα δεδομένα της. Η ιστορία προσπαθεί να μην είναι έτσι. Η ιστορία ουσιαστικά μελετάει τη μνήμη και εξετάζει τις λειτουργίες της, τα φωτεινά και τα σκοτεινά μονοπάτια της, τις κραυγές, τις παύσεις και τις σιωπές της. Η σημαντικότερη όμως δύναμη της ιστορίας είναι ότι έχει τα εργαλεία για να εξετάζει τους τρόπους συγκρότησης  της ατομικής καθώς και της συλλογικής μνήμης.

Τελειώνω με ένα τελευταίο σχόλιο από τη γενικότερη τάση που διαμορφώθηκε στο συνέδριο και που αποτυπώνεται άλλωστε σε όλα τα γραπτά και τις δράσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης μέχρι σήμερα. Η τάση που διαμορφώνεται στο πεδίο της διδακτικής της ιστορίας δεν θέλει να αντικαταστήσει την οποιαδήποτε κυρίαρχη αφήγηση με μια άλλη αφήγηση, την αντίθετή της. Θέλει όμως να διδάξει τις δεξιότητες που θα επιτρέψουν τον ιστορικό εγγραμματισμό. Θέλει επίσης να καλλιεργήσει στάσεις και συμπεριφορές που θα οδηγήσουν σε πολίτες δημιουργικούς και υπεύθυνους που θα μπορούν να συνυπάρχουν, να συνδιαλέγονται, ακόμη και με αυτούς που τους χωρίζουν ιστορικές διαμάχες. Πολίτες ικανούς για κριτικό αναστοχασμό πάνω σε πάσης φύσεως βεβαιότητες, ικανούς να επιλύουν προβλήματα, να προχωρούν μπροστά και να κατανοούν την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων ιστοριών.

Advertisement