Της Ρένας Χόπλαρου. Δημοσιεύτηκε στον Πολίτη της Κύπρου (20/9).
Η συζήτηση για τη μαντίλα ξεκίνησε στη Γαλλία πριν από πέντε χρόνια. Ουσιαστικά το ζήτημα δεν έληξε ποτέ, παρά την απόφαση της γαλλικής κυβέρνησης τότε να απαγορεύσει στις γαλλίδες μαθήτριες να φορούν τη μαντίλα τους στο δημόσιο σχολείο. Πρόσφατα, η συγκεκριμένη συζήτηση ήρθε ξανά με ένταση στο προσκήνιο. Καθόλου περίεργο αφού συνδέεται με μια σειρά καυτών πολιτικών θεμάτων, που αφορούν τις μεταναστευτικές και εκπαιδευτικές πολιτικές, τη διαμάχη για τις πολιτισμικές ταυτότητες, μέχρι και την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.
Ας δούμε από κοντά μερικές έννοιες που ίσως μας βοηθήσουν να φωτίσουμε καλύτερα τη συζήτηση που έχει ξεσπάσει, όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη, με αφορμή τη μαντίλα. Η πρώτη, αφορά την έννοια της ανοχής απέναντι στους άλλους. Ένα από τα βασικότερα προτάγματα της φιλελεύθερης κληρονομιάς είναι η ανοχή απέναντι ακόμα και στους «αντιπαθείς άλλους». Ένας συνειδητοποιημένος φιλελεύθερος δεν διώκει, δεν τιμωρεί όλους εκείνους που ζουν με τρόπους που θεωρεί κατακριτέους και που πιστεύουν σε ιδέες που η δική του κοσμοθεωρία ορίζει ως ανόητες, λανθασμένες, πολλές φορές και ενοχλητικές. «Ένα άτομο με φιλελεύθερες αντιλήψεις ακόμα κι αν έχει τη δύναμη ή τα μέσα για να τιμωρήσει, να διώξει ή να αποκλείσει τους διαφωνούντες με τις δικές του απόψεις συνειδητά δεν το κάνει». Αυτή είναι και η κρίσιμη διαφορά μεταξύ του «ανέχομαι» και του «υφίσταμαι αναγκαστικά» τονίζει ο Φιλήμων Παιονίδης στο σχετικό με το θέμα μας άρθρο του στο φιλοσοφικό περιοδικό «Cogito» (Ιανουάριος 2005).
Η γαλλική εκπαίδευση είναι συνεπής με τον εαυτό της όταν δεν επιτρέπει θρησκευτικά σύμβολα και εικόνες στις σχολικές αίθουσες και όταν δεν προπαγανδίζει υπέρ κανενός θρησκεύματος. Για αυτό και θεωρείται η κατεξοχήν κοσμική εκπαίδευση στην Ευρώπη. Από την άλλη πλευρά δεν είναι συνεπής ως προς τις φιλελεύθερες αξίες της δημοκρατίας όταν απαγορεύει στα άτομα να φέρουν θρησκευτικά σύμβολα που φανερώνουν την πίστη τους (μαντίλες, τουρμπάνια, σταυρούς, κτλ). Όταν το κάνει αυτό είναι σαν να παραβιάζει τους κανόνες της ατομικής θρησκευτικής έκφρασης.
Με άλλα λόγια στο γαλλικό σχολείο, όπως και σε όλα τα σχολεία, θα έπρεπε ο καθένας να μπορεί να είναι ότι θέλει, άθεος, μουσουλμάνος, χριστιανός, βουδιστής. Κανείς δεν μπορεί να εκδιωχθεί από ένα δημόσιο χώρο εξαιτίας του ότι φέρει θρησκευτικά σύμβολα από τη στιγμή βέβαια που δεν χρησιμοποιεί τα σύμβολα αυτά για να προπαγανδίζει ή για να καταπιέζει τους υπόλοιπους. Σε αυτό το σημείο κρίσιμης σημασίας είναι η όσο γίνεται πιο ολοκληρωμένη υποστήριξη των ατόμων που ανήκουν στις μειοψηφίες γιατί αυτά είναι που συνήθως δεν νιώθουν άνετα να εκφραστούν ή δέχονται τη συμβολική βία του φανερού και του κρυφού αναλυτικού του σχολείου της πλειοψηφίας.
Μήπως στη συγκεκριμένη περίπτωση η Γαλλία οχυρώνεται πίσω από την κοσμικότητα της για να συγκαλύψει ένα αναδυόμενο κύμα ξενοφοβίας και μη ανεκτικότητας; Δεδομένου μάλιστα ότι το ζήτημα προέκυψε με το μουσουλμανικό θρήσκευμα, το οποίο δεν ταυτίζεται με εκείνο της πλειοψηφίας, δημιουργείται, νομίζω δικαιολογημένα, η ανησυχία ότι η απόφαση της γαλλικής κυβέρνησης μπορεί να συνδέεται και με έναν υποβόσκων ρατσισμό. Η συζήτηση δεν είναι μακριά από μας. Τα σχολεία μας έχουν αρχίσει να υποδέχονται τις πρώτες μαθήτριες με μαντίλες.
Τελικά τι κρύβεται πίσω από τη συζήτηση για τη μαντίλα; Μήπως η άρνηση να μετατρέψουμε τη μονοπολιτισμική εκπαίδευση σε διαπολιτισμική;
Filed under: Εκλεκτικές συγγένειες |
feleki.wordpress.com 
Ρένα, ωραίο το άρθρο της μαντίλας. Συνοπτικό και περιεκτικό. Να σημειώσω δύο πράγματα που σκέφτηκα:
1. έχω την αίσθηση ότι με το συγκεκριμένο νόμο (στη Γαλλία) απαγορεύτηκαν και τα καπελάκια των Εβραίων και οι μεγάλοι σταυροί. Συμφωνώ μ’ αυτό που λες ότι το θέμα βέβαια είναι οι μουσουλμάνοι, παρά ταύτα ο νόμος αυτός δείχνει μια διάθεση/στάση/αντίληψη του κράτους να μην τους διαφοροποιήσει. Το ερώτημα είναι αν το καταφέρνει. Επιπλέον, το κοσμικό λαϊκό σχολείο στη Γαλλία είναι στοιχείο εθνικής υπερηφάνειας – δεν πρέπει να το αγγίζει κανείς. Θυμίζω ότι ο διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους έγινε το 1905, κοινώς κρατάει χρόνια αυτή η κολώνια.
2. Έτσι όπως το χειρίζεσαι το θέμα (και γι αυτό ειδικά μου άρεσε) προκύπτει ειδικά το ζήτημα του χειρισμού των μειοψηφιών. Προφανώς πρέπει να υπερασπίζεσαι τις μειοψήφιες, αλλά τι γίνεται αν η μειοψηφία προσπαθεί να επιβάλει την άποψή/στάση της στην πλειοψηφία; χαρακτηριστικό τέτοιο πράδειγμα νομίζω ότι είναι ο ΣΥΡΙΖΑ (άσχετο με τα εκπαιδευτικα- αλλά όλα θέμα παιδείας δεν είναι;). Ο Συνασπισμός (πλειοψηφία στη συμμαχία) αυτή τη στιγμή έχει καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά από τις συνιστώσες του που αποτελούν ισχνές μειοψηφίες. Η ερώτηση δεν είναι για να προβοκάρει, αλλά πραγματικά αναζητώ μιαν απάντηση.
Ρένα καλημέρα και με την ευκαιρία σου στέλνω τους θερμούς χαιρετισμούς μου… :)
Όντως πολύ εύστοχο το σύντομο άρθρο σου και το ρητορικό ερώτημα που θέτεις…
Θα συμπλήρωνα ότι η εκστρατεία (που αγγίζει τα όρια της υστερίας) εναντίον της μαντίλας στη Γαλλία έχει δύο κύριες συνιστώσες
η μια είναι η ρεπουμπλικανική, διαφωτιστική και γιακωβίνικη παράδοση, στην οποία προσχωρεί και μέρος της Αριστεράς, λόγω του ότι έχει κατοχυρώσει τον εξοβελισμό της θρησκευτικής εκπαίδευσης από τα σχολεία, κάτι που για χώρες όπως οι δικές μας αποτελεί μακρινό όνειρο…
και η δεύτερη συνιστώσα -που καλύπτεται πίσω από την πρώτη για την περίσταση- είναι η καθαρή ξενοφοβία, που φυσικά είναιη σιωπηρώς κυρίαρχη…
Εν ολίγοις το βασικό πρόβλημα του «μέσου Γάλλου ενός μέσου ρατσισμού» είναι να μη βλέπει μαντίλες κι οτιδήποτε άλλο εξωτικό στα σχολεία του, ει δυνατόν και στους δρόμους.
Το αποτέλεσμα όλης αυτής της υστερίας είναι η ακόμη μεγαλύτερη περιχαράκωση των μουσουλμανόπαιδων -που είναι κυρίως μετανάστες τρίτης γενιάς- στην κοινοτική τους ταυτότητα… και μάλιστα ειρωνικά τους οδηγεί στη συναισθηματική -και σε ορισμένες περιπτώσεις ολοκληρωτική- απομάκρυνσή τους από το κατεξοχήν μέσο άμβλυνσης των περιχαρακωμένων ταυτοτήτων που υποτίθεται ότι είναι η ρεπουμπλικανική εκπάιδευση…
αλλά τι περιμένεις από τη ρητορική και την πρακτική της «ενσωμάτωσης»…
πάντως θα προτιμούσα όλη αυτή η ρατσιστική -αν όχι ως προς τα κίνητρα, σίγουρα ως προς το αποτέλεσμα- συζήτηση περί μαντίλας να μην αντιμετωπιστεί ως αντικείμενο επιλογής ανάμεσα σε μια «μονοπολιτισμική» και σε μια «διαπολιτισμική» εκπαίδευση, η οποία στηρίζεται στο «ταυτοτικό» στοιχείο της κουλτούρας και το ενισχύει. Με άλλα λόγια κακώς μιλάμε για τις μαντίλες αυτή τη στιγμή και εκείνο που χρειαζόμαστε είναι να ακυρώσουμε τη «συζήτηση», όχι να μετατράψουμε τη μαντίλα σε ένα σύμβολο ενός «αγαθού πολυπολιτισμού». Με τη ρητορική της διαπολιτισμικότητας δίνεται ορισμένες φορές προτεραιότητα σε κάποια σύμβολα, στα οποία οφείλεται ένας καθολικός σεβασμός. Η έμφαση όμως πρέπει να δοθεί στα ατομικά δικαιώματα κι όχι σε κάποια σύμβολα που για κάποιους όντως έχουν καταπιεστικό ρόλο. Πρέπει λοιπόν να απαιτήσουμε να σταματήσει αυτή η μαντιλολογία που ξαφνικά θέτει στο στόχαστρο τα κορίτσια των ισλαμικών μειονοτήτων στην Ευρώπη, αλλά αυτό πρέπει να είναι απλά μια δημοκρατική απαίτηση που έχει να κάνει με τον σεβασμό του αδιαπραγμάτευτου δικαιώματος στην αυτοέκφραση σε όλους τους κοινωνικούς χώρους.
Αλεξάνδρα έχεις δίκιο. Όντως απαγορεύτηκε στους μαθητές και μαθήτριες να φέρουν θρησκευτικά σύμβολα που φανερώνουν την πίστη τους, Δεν απαγορεύτηκε μόνο η μαντίλα. Στον τύπο έμεινε ως φράση «η απαγόρευση της μαντίλας» γιατί για αυτό ξεκίνησε. Νομίζω όμως ότι το λέω ξεκάθαρα αυτό. Θα ήταν πολύ ανόητη και αφελής η γαλλική κυβέρνηση εάν με τη νομοθετική της ρύθμιση μιλούσε μόνο για μαντίλες. Η νομολογία είναι γενική αλλά χτυπάει τις μουσουλμάνες κοπέλες. Θα παραμείνουν αμόρφωτες όσες νεαρές μουσουλμάνες αρνηθούν να φοιτήσουν εξαιτίας της απαγόρευσης στα δημόσια σχολεία ή εκδιωχθούν από αυτά; Μήπως έτσι οι γαλλίδες μουσουλμάνες σπρώχνονται με έμμεσο τρόπο στα θρησκευτικά σχολεία αυτά που εξαρχής ήθελε να αποδυναμώσει η Γαλλική Δημοκρατία; Η άποψη μου ειναι ότι πρόκειται για ένα βαθιά συντηρητικό μέτρο που «χτυπάει» μειονότητα και φύλο.
Επιπλέον, νομίζω ότι με τη συγκεκριμένη απαγόρευση της μαντίλας ο χαρακτήρας της γαλλικής εκπαίδευσης από α – θρησκευτικός διολίσθησε στον αντι –θρησκευτικό. Άλλο πράγμα να κρατάει η επίσημη κρατική εκπαίδευση μια ουδετερότητα απέναντι στα θρησκευτικά πιστεύω των μαθητών/τριών και άλλο πράγμα η μεταβολή ή η καταναγκαστική αποσιώπηση ή η απαγόρευση της έκφρασης των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Η γαλλική εκπαίδευση είναι συνεπής με τον εαυτό της όταν δεν επιτρέπει θρησκευτικά σύμβολα και εικόνες στις σχολικές αίθουσες και όταν δεν προπαγανδίζει υπέρ κανενός θρησκεύματος. Δεν είναι όμως από την άλλη πλευρά συνεπής ως προς τις φιλελεύθερες αξίες της δημοκρατίας όταν απαγορεύει στα άτομα να φέρουν θρησκευτικά σύμβολα που φανερώνουν την πίστη τους (μαντίλες, τουρμπάνια, φέσια, σταυρουδάκια, μπορσαλίνο, κτλ). Όταν το κάνει αυτό είναι σαν να παραβιάζει τους κανόνες της ατομικής ελευθερίας και έκφρασης τους οποίους υποτίθεται ότι διασφαλίζει με την αυστηρή προσήλωση στον πλήρη διαχωρισμό κράτους – εκκλησίας.
Για να το κάνω τώρα πιο δύσκολο. Ας πούμε ότι με τις φιλελεύθερες μουσουλμάνες που απλά φοράνει τη μαντίλα αλλά ακολουθούν χωρίς καμμιά άλλη διαφοροποίηση το αναλυτικό πρόγραμμα δεν υπάρχει θέμα. Τι γίνεται όμως με τι μουσουλμάνες οι οποίες αρνούνται να καθίσουν σε ομάδα στην τάξη δίπλα στα αγόρια ή δεν δίνουν το χέρι τους ή δεν κάνουν γυμναστική, κτλ. Δυσκολεύει το πράγμα. Πού θα τραβήξουμε τις κόκκινες γραμμές; Δεν ξέρω! Το σκέφτομαι ειδικά φέτος που το αντιμετωπίζω. Δεν είναι εύκολο να αποφασίσει κανείς πότε και πώς θα επιβάλει την εξουσία του ως εκπαιδευτικός ή ως αναλυτικό ή ως εκπαιδευτική πολιτική.Ειδικά όταν έχεις να κάνεις με 6χρονα κοριτσάκια.
Όσον αφορά τις μειοψηφίες γενικότερα και πως τις αντιμετωπίζουμε… Καμιά φορά ισχύει και το «Of course we’re a minority. But we are the loudest». Ισχύει και η αρρώστεια της απόσχισης ώ απόσχιση της αριστεράς.
Νίκο, συμφωνώ στα περισσότερα που έγραψες. Στο τέλος χάθηκα λίγο. Κανείς δεν υποστηρίζει, ούτε ο πιο διάσημος εκφραστής της πολυπολιτισμικότητας, ο Καναδός ο Taylor, ότι η πολυπολιτιμικόττα είναι αγαθών προθέσεων ή πολιτικά ουδέτερη. Στην πολιτική θεωρία των ατομικών διακιώματων στηρίζεται η πολυπολιτισμικότητα έτσι κι αλλιώς. Με μπέρδεψες στο τέλος.
ΧΧΧ
Ρένα μου, ίσως έχεις δίκιο, αυτά που έγραψα στο τέλος είναι κάπως συμπυκωμένη αναφορά σε μια προβληματική περί κοινοτισμού και ρεπουμπλικανισμού, που ταλανίζει κυρίως την αμερικανική αριστερά και που φυσικά μας αφορά. Συμφωνώ ότι η πολυπολιτισμικότητα δεν ταυτίζεται με τον κοινοτισμό, αξιοποιείται όμως από αυτόν, ειδικά εφόσον υπάρχουν διλήμματα σαν κι αυτά που περιγράφεις και ερωτήματα σχετικά με την κόκκινη γραμμή…
Συνοπτικά και απλουστεύοντας αρκετά: το ζήτημα που έθεσα είναι αν αναγνωριστεί στη Γιασμίν το δικαίωμα να φορά μαντίλα επειδή έτσι γουστάρει, ή επειδή ανήκει σε μια κοινότητα της οποίας η ταυτότητα-ιδιαιτερότητα πρέπει να προστατευτεί εξ ονόματος της πολυπολιτισμικής αρχής. Ομολογώ ότι το ερώτημα είναι στην ουσία του επίπλαστο, είναι όμως και γνήσιο επειδή έχει μερικές πολύ πραγματικές συνέπειες. Η επίκληση της πολυπολιτισμικής αρχής εδώ μπερδεύει τα πράγματα καθώς
α. παραβλέπει το γεγονός ότι υπάρχουν πολλές Γιασμίν που δεν γουστάρουν καθόλου τη μαντίλα, αλλά τη φορούν γιατί καταπιέζονται από τις οικογένειές τους
β.δίνει έδαφος για να συζητηθεί η «προστασία» πολύ πιο ουσιαστικών ιδιαιτεροτήτων, όπως εξαιρέσεις των μελών των μουσουλμανικών κοινοτήτων από το οικογενειακό δίκαιο κτλ. και άλλα τέτοια που αποτελούν τη χαρά του φονταμενταλιστή
Έτσι έχουμε το φαινόμενο ένα κομμάτι αριστερών και φεμινιστικών οργανώσεων να τάσσονται αναφανδόν υπέρ της απαγόρευσης της μαντίλας και υπέρ του ρεπουμπλικανισμού για την περίσταση, ενώ να ομνύουν όρκους στον πολυπολιτισμό κατά τα άλλα.
Όλα αυτά καθώς και άλλα υπαινίχθηκα λοιπόν, τασσόμενος κατά βάση υπέρ της άποψης ότι το κράτος -και ακόμη περισσότερο ο εκπαιδευτικός- δεν πρέπει να ασχολείται με τη μαντίλα της Γιασμίν και να αφήνει τις κοινωνικές σχέσεις να λειτουργήσουν, καταπολεμώντας τον ρατσισμό φυσικά που εκδηλώνεται σε αυτές… Και να αφήνει και την πόρτα ανοιχτή στη Γιασμίν να χειραφετηθεί και στη μουσουλμανική κοινότητα να αλλάζει αντιλήψεις, αντί να τους υποχρεώνει να αμύνονται διαρκώς…
Το βασικό όμως παραμένει ο χαρακτηρισμός της κατάστασης που αντιμετωπίζουμε σήμερα: οι επιθέσεις κατά της μαντίλας είναι δημοφιλείς γιατί αποτελούν μια διέξοδο εκδήλωσης του ρατσισμού με «ρεπουμπλικανικό» μανδύα. Σε άλλες περιπτώσεις ο ρατσισμός αξιοποιεί τον κοινοτισμό και την ιδεολογία της ταυτότητας, ενώ μπορεί να αξιοποιεί μέχρι και την ελευθερία της έκφρασης. Γι’ αυτό και δεν υπάρχουν κατά τη γνώμη μου γενικές απαντήσεις αρχών διά πάσα χρήση σε αυτά τα ζητήματα… χρειάζεται να αναλύονται συγκεκριμένα οι καταστάσεις.
Τέλος δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται το ταξικό υπόβαθρο των περισσότερων «φυλετικών» και «ταυτοτικών» διακρίσεων από αυτές που αντιμετωπίζουν πολλοί άνθρωποι καθημερινά. Παίζει και παραπαίζει ρόλο ότι οι επιθέσεις αφορούν τη γυναίκα, αλλά είναι σημαντικό ότι όλα αυτά αφορούν κατά κύριο λόγο το προλεταριάτο των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων.